Chcesz zabezpieczyć swoje innowacje przed kopiowaniem i nieuczciwą konkurencją? Dowiedz się, jak skutecznie chronić swoje pomysły za pomocą praw autorskich, patentów, znaków towarowych, tajemnicy [...]
W świetle rosnącego znaczenia technologii blockchain w polskim prawie, artykuł analizuje kluczowe obszary dotknięte zmianami. Od smart kontraktów, po tokenizację nieruchomości, Polska musi dostosować [...]
Czy zdajesz sobie sprawę, że większość konkursów organizowanych za pośrednictwem portalów społecznościowych jest niezgodna z obowiązującym prawem?
Takiego konkursu nie organizuj za pośrednictwem Facebooka, czyli przykład jak można to zrobić naprawdę źle:
„KONKURS! Do wygrania trzy bluzy marki CIUSZKI! LUBIĘTO!
Jak wziąć udział w konkursie?
- Polub stronę „CIUSZKI! LUBIĘTO!”,
- Udostępnij post konkursowy,
- Oznacz trzech znajomych i zaproś do wspólnej zabawy.
Konkurs trwa do 20 kwietnia 2021 r., do godz. 23:59. Po zakończeniu konkursu wylosujemy trzech zwycięzców. Przypominamy, że na zwycięzcach spoczywa obowiązek uiszczenia należnego podatku. Powodzenia!”
Bez wątpienia kreatywny konkurs potrafi zaangażować Twoich obserwujących, a duże zaangażowanie (komentowanie, polubienia) zdecydowanie zwiększą Twoje zasięgi.
Musisz jednak pamiętać o jednej zasadniczej kwestii – konkurs należy zorganizować zgodnie z polskim prawem oraz regulaminem portalu społecznościowego, za pośrednictwem którego zamierzasz go przeprowadzić.
Poniżej wskazuję kroki, które ułatwią Ci zorganizowanie legalnego konkursu za pośrednictwem serwisu Facebook.
Dla dalszych kroków kluczowym jest to, jaki cel chcesz osiągnąć organizując konkurs. Zastanów się nad tym. Być może zależy Ci na:
Zastanów się nad głównym celem, który chcesz osiągnąć, a następnie zaplanuj harmonogram działań – od ustalenia zadania konkursowego, przez zasady konkursu, po wybór zwycięzców, ogłoszenie wyników i wysyłkę nagród.
Musisz odpowiedzieć sobie na podstawowe pytanie:
Czy zamierzasz zorganizować konkurs jako przyrzeczenie publiczne czy loterię?
Twoje potrzeby mogą być oczywiście różne, ale uwierz, że w co najmniej 90% przypadków lepszym, tańszym i przede wszystkim prostszym rozwiązaniem jest zorganizowanie konkursu jako przyrzeczenia publicznego.
Wyjaśnię Ci na czym polega różnica.
Konkurs jako szczególna forma przyrzeczenia publicznego:
Na początek trochę teorii. Jeżeli nie masz dziś czasu na zgłębianie tajników wiedzy prawnej, przejdź do punktu zawierającego podstawowe różnice między konkursem w trybie przyrzeczenia publicznego a loterią.
Przyrzeczenie publiczne zostało uregulowane w art. 919-921 Kodeksu cywilnego wywierając na przyrzekającym (w tym wypadku organizatorze konkursu) spełnienie świadczeń wynikających z treści tego przyrzeczenia.
Art. 919 [Pojęcie, odwołanie]
§ 1. Kto przez ogłoszenie publiczne przyrzekł nagrodę za wykonanie oznaczonej czynności, obowiązany jest przyrzeczenia dotrzymać.
§ 2. Jeżeli w przyrzeczeniu nie był oznaczony termin wykonania czynności ani nie było zastrzeżenia, że przyrzeczenie jest nieodwołalne, przyrzekający może je odwołać. Odwołanie powinno nastąpić przez ogłoszenie publiczne w taki sam sposób, w jaki było uczynione przyrzeczenie. Odwołanie jest bezskuteczne względem osoby, która wcześniej czynność wykonała.
Od „standardowego” przyrzeczenia publicznego konkurs odróżnia wymóg osiągnięcia określonego rezultatu. Często odbywa się to poprzez rywalizację z innymi uczestnikami biorącymi udział w konkursie. O tym czy dane przyrzeczenie zostanie uznane na konkurs decyduje treść tego przyrzeczenia.
Art. 921 [Konkurs]
§ 1. Publiczne przyrzeczenie nagrody za najlepsze dzieło lub za najlepszą czynność jest bezskuteczne, jeśli nie został w nim oznaczony termin, w ciągu którego można ubiegać się o nagrodę.
§ 2. Ocena, czy i które dzieło lub czynność zasługuje na nagrodę, należy do przyrzekającego, chyba że w przyrzeczeniu nagrody inaczej zastrzeżono.
§ 3. Przyrzekający nagrodę nabywa własność nagrodzonego dzieła tylko wtedy, gdy to zastrzegł w przyrzeczeniu. W wypadku takim nabycie własności następuje z chwilą wypłacenia nagrody. Przepis ten stosuje się również do nabycia praw autorskich albo praw wynalazczych.
Konkurs jako gra losowa (tzw. loteria):
Na początek trochę teorii. Jeżeli nie masz dziś czasu na zgłębianie tajników wiedzy prawnej, przejdź do punktu zawierającego podstawowe różnice między konkursem w trybie przyrzeczenia publicznego a loterią.
Definicja gry losowej (potocznie zwanej loterią) znajduje się w ustawie z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych.
Art. 2 [Gry losowe]
1. Grami losowymi są gry, w tym urządzane przez sieć Internet, o wygrane pieniężne lub rzeczowe, których wynik w szczególności zależy od przypadku. Są to:
(…)
10) loterie promocyjne, w których uczestniczy się przez nabycie towaru, usługi lub innego dowodu udziału w grze i tym samym nieodpłatnie uczestniczy się w loterii, a podmiot urządzający loterię oferuje wygrane pieniężne lub rzeczowe.
Przygotowując konkurs w postaci gry losowej (loterii) organizator zobowiązany jest spełnić szereg obowiązków, w tym m.in. uzyskać zezwolenie wydane przez właściwego dyrektora izby administracji skarbowej.
Art. 32 [Podmioty udzielające koncesji, zezwoleń]
(…)
3) Zezwolenia na urządzanie loterii fantowej, loterii audioteksowej, gry bingo fantowe lub loterii promocyjnej urządzanych na obszarze właściwości miejscowej jednego dyrektora izby administracji skarbowej udziela dyrektor izby administracji skarbowej, na którego obszarze właściwości miejscowej są urządzane i prowadzone takie gry.
Zezwolenie wydawany jest na wniosek zainteresowanego podmiotu. Do wniosku należy dołączyć dokumenty, o których mowa w art. 39 ww. ustawy.
Art. 39 [Wniosek o udzielenie zezwolenia na urządzenie loterii promocyjnej]
Wniosek o udzielenie zezwolenia na urządzenie loterii promocyjnej zawiera:
1) (uchylony)
2) nazwę i status prawny podmiotu występującego z wnioskiem, w przypadku spółek handlowych również numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku przedsiębiorcy zagranicznego prowadzącego działalność za pośrednictwem oddziału, numer w Krajowym Rejestrze Sądowym tego oddziału;
3) dane osobowe (imiona, nazwiska, obywatelstwo, miejsce zamieszkania, rodzaj oraz serię i numer dokumentu tożsamości) osób zarządzających podmiotem oraz reprezentujących podmiot występujący z wnioskiem;
4) określenie obszaru, na którym planuje się urządzenie loterii;
5) określenie czasu, w którym planuje się urządzenie loterii;
6) bankowe gwarancje wypłat nagród;
7) projekt regulaminu loterii;
8) dokumenty potwierdzające legalność źródeł pochodzenia środków finansowych przeznaczonych na organizację loterii;
9) aktualne zaświadczenia o niezaleganiu z zapłatą podatków stanowiących dochód budżetu państwa, należności celnych oraz składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne.
Co istotne, podmiot urządzający loterię promocyjną (organizator) musi zezwolenie opłacić.
Na rozpatrzenie wniosku organ ma aż 2 miesiące.
RÓŻNICA | KONKURS W TRYBIE PRZYRZECZENIA PUBLICZNEGO | KONKURS JAKO LOTERIA |
WYŁONIENIE ZWYCIĘZCÓW | Jest uzależnione od kryteriów ustalonych przez organizatora.(nie wyłania zwycięzcy czy zwycięzców w drodze przypadku) | Jest uzależnione od przypadku. |
SPOSÓB ORGANIZACJI | Stworzenie regulaminu; Przestrzeganie przepisów prawa i regulaminu portalu Facebook; Zadbanie o ochronę danych osobowych uczestników konkursu, w tym zgodność konkursu z RODO. Nie wymaga zezwolenia. Nie musi być nigdzie zgłaszany. | Złożenie wniosku o uzyskanie zezwolenia wraz z projektem regulaminu; Uzyskanie zezwolenia wydanego przez właściwego dyrektora izby administracji skarbowej; Uiszczenie opłaty w wysokości 10% puli nagród, jednak nie mniej niż 50% kwoty bazowej; Zapewnienie nadzoru nad grami hazardowymi przez osoby legitymujące się odbyciem stosownego szkolenia; |
SANKCJE |
Zablokowanie strony na Facebooku; Skasowanie wpisu konkursowego; Usunięcie strony. |
Przeprowadzenie konkursu w trybie loterii bez wymaganego zezwolenie może skutkować nałożeniem kary pieniężnej w wysokości pięciokrotności opłaty za wydanie zezwolenia. Przeprowadzenie konkursu wbrew przepisom ustawy o grach hazardowych stanowi wykroczenie karnoskarbowe, za które grozi kara grzywny w wysokości 240 stawek dziennych. |
Pamiętaj jednak, że niezależnie od tego jak nazwiesz konkurs, który organizujesz, jego prawna natura zależy od zasad, na jakich zamierzasz go zorganizować.
Nawet jeżeli określisz w poście konkursowym czy regulaminie, że konkurs jest organizowany w trybie przyrzeczenia publicznego, ale zasady konkursu będą odpowiadały konkursowi organizowanemu w trybie loterii, konkurs ten podlegał będzie ustawie o grach hazardowych (czyli będzie grą losową).
Pamiętaj, że precyzyjne ustalenie i opisanie zadania konkursowego jest kluczowe dla czynności podejmowanych przez uczestników konkursów. Zadbaj o to, aby zadanie było zrozumiałe. Unikaj dwuznaczności oraz sformułowań, które mogą zostać błędnie zinterpretowane. Pamiętaj, że opis zadania konkursowego będzie czytany przez uczestników, a nie prawników, a zatem warto sformułować go językiem zrozumiałym dla wszystkich.
Organizując konkurs należy pamiętać, że uczestnikami konkursu mogą być osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, czyli co do zasady osoby pełnoletnie. Ewentualnie, jeżeli Twój konkurs jest kierowany również do młodszej grupy odbiorców- mogą być nimi osoby, które ukończyły 13 rok życia, czyli osoby z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych, po uzyskaniu zgody rodziców lub opiekunów prawnych. Informacja ta powinna znaleźć się również w regulaminie konkursu.
Wskaż w jaki sposób wyłonisz zwycięzców oraz jakie kryteria będą brane pod uwagę. Precyzyjne określenie kryteriów pozwoli Ci uniknąć uznania konkursu za loterię.
Jeżeli zamierzasz powołać jury, wskaż tę okoliczność w regulaminie.
MOŻESZ | NIE MOŻESZ |
Odwołać przyrzeczenie publiczne, jeżeli: nie było ograniczone terminem końcowym (czyli nie wskazywałaś_eś kiedy się zakończy); zastrzeżesz tę możliwość w regulaminie. Jeżeli odwołasz konkurs, pamiętaj jednak, że odwołanie nie wpływa na ważność czynności uczestników, którzy wykonali określone w konkursie zadanie. Odwołanie konkursu nie zwalnia organizatora z obowiązku rozliczenia zgłoszeń, które już otrzymał. Tego typu regulacja bywa przydatna przy innych rodzajach przyrzeczeń publicznych np. programach lojalnościowych. | Odwołać przyrzeczenia publicznego, jeżeli:było ograniczone terminem końcowym (konkurs trwa do 30 kwietnia 2021 r., do godz. 23:59 czy przyjmowanie zadań konkursowych możliwe jest do 30 kwietnia 2021 r., do godz. 23:59); nie zastrzeżesz tego w regulaminie. Większość konkursów (z wyłączeniem m.in. programów lojalnościowych) nie może – zgodnie z obowiązującymi przepisami – zostać odwołana przez organizatora. |
Oceniać prace konkursowe/zadania konkursowe wedle przyjętych przez siebie kryteriów. | |
Oddelegować zadanie polegające na wyłonieniu zwycięzcy/zwycięzcy na inne osoby, w tym np. powołane jury. | |
Zabezpieczyć się w kwestii praw autorskich. Samo stworzenie pracy konkursowej/zadania konkursowego nie pozbawia twórcy autorskich praw majątkowych do dzieła, które powstało, chyba że organizator zastrzegł inaczej. Postanowienia dot. autorskich praw majątkowych warto zawrzeć w regulaminie. Organizator może zastrzec w nim, że udział w konkursie jest równoznaczny z przekazaniem organizatorowi stosownych praw. |
MOŻESZ | NIE MOŻESZ |
Zachęcać użytkowników do polubienia wpisu konkursowego jako warunku wzięcia udziału w konkursie. | Zachęcać użytkowników do udostępniania wpisu konkursowego jako warunku wzięcia udziału w konkursie. |
Zachęcać użytkowników do publikowania komentarzy jako warunku wzięcia udziału w konkursie. | Zachęcać użytkowników do oznaczania znajomych w poście jako warunki wzięcia udziału w konkursie. |
Zachęcać użytkowników do wysyłania wiadomości prywatnych do organizatora jako warunku wzięcia udziału w konkursie. | |
Uzależnić wybór zwycięzcy lub zwycięzców od liczby uzyskanych polubień (zwycięża ta osoba lub osoby, których odpowiedzi pod postem konkursowym otrzymają najwięcej polubień innych użytkowników portalu). |
Zgodnie z postanowieniami regulaminu Facebook, w regulaminie konkursu należy zawrzeć następujące informacje:
Jako organizator konkursu będziesz przetwarzał_a dane osobowe uczestników. Najczęściej będą to dane identyfikacyjne (imię, nazwisko, pseudonim) oraz dane kontaktowe (adres e-mail, adres korespondencyjny). Przetwarzanie danych nakłada na Ciebie – jako na organizatora – obowiązki zawarte m.in. w RODO.
Jedną z kluczowych kwestii jest posiadanie przez organizatora odpowiedniej podstawy prawnej do przetwarzania danych osobowych uczestników.
Kolejną kwestią jest spełnienie obowiązku informacyjnego. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, jesteś zobligowana_y do wskazania:
Czasem za Benjaminem Franklinem mówię z przymrużeniem oka, że na tym świecie pewne są tylko śmierć i podatki, ale w rzeczywistości sporo w tym powiedzeniu racji.
Od nagród przyznawanych w konkursie co do zasady będziesz musiał_a odprowadzić podatek. W pewnych sytuacjach możliwe jest jednak skorzystanie ze zwolnień. Każda sytuacja wymaga jednak indywidualnej analizy prawnej.
Od wygranych pobiera się zryczałtowany podatek dochodowy w wysokości 10% wygranej lub nagrody. Obowiązek jego pobrania i uiszczenia spoczywa na wydającym nagrodę. Tego obowiązku nie możesz przenieść na uczestnika konkursu.
Przed zorganizowaniem konkursu dowiedz się jakie obowiązki w kwestiach podatkowych musisz spełnić – skontaktuj się z doradcą podatkowym lub księgową/księgowym.
W doktrynie istnieje spór co do tego czy tworząc regulamin promocji lub konkursu organizator powinien uwzględniać szczególne przepisy dotyczące ochrony praw konsumenta. Zwolennicy wskazują, że uczestnik konkursu jest także konsumentem, a zatem powinna go obejmować szczególna ochrona. Przeciwnicy podnoszą, że przyrzeczenie publiczne jest jednostronną czynnością prawną, do której nie stosuje się przepisów dotyczących wzorców umownych.
W tej kwestii wypowiedział się m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 stycznia 2015 r., wydanym w sprawie o sygn. akt I CKS 40/14, zgodnie z którym:
„regulamin promocji nie jest wzorcem umownym w rozumieniu art. 384 Kodeksu cywilnego, a więc nie stosuje się do niego przepisów o klauzulach niedozwolonych i przepisach szczególnie chroniących konsumentów.”
W mojej ocenie unikanie zamieszczenia klauzul niedozwolonych w regulaminach konkursów leży w Twoim interesie, ponieważ zminimalizuje ewentualne ryzyka, dlatego zachęcam Cię, aby zwrócić na uwagę na tę kwestię.
Aktualny rejestr klauzul niedozwolonych znajdziesz na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów: https://www.rejestr.uokik.gov.pl.
Teraz najważniejsza kwestia – regulamin.
Zachęcam Cię, abyś nie traktował_a tego jak przykrego obowiązku. Pamiętaj, że regulamin to profesjonalna wizytówka konkursu, a pośrednio również Twojego fanpage’a oraz przedsiębiorstwa, które reprezentujesz.
Najprościej, gdy warunki danego konkursu określa regulamin, który precyzuje jego dokładne zasady. Regulamin nie może jednak stać w sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa. Stworzenie regulaminu konkursu – na gruncie obowiązujących przepisów – jest wskazane, bowiem na gruncie polskiego prawa mamy nieliczne przepisy dot. przyrzeczenia publicznego.
Ponadto, jeżeli organizujesz konkurs za pośrednictwem Facebooka, stworzenie regulaminu jest obligatoryjne. Wynika to wprost z regulaminu serwisu Facebook.
Już sam moment ogłoszenia konkursu (np. zamieszczenia posta konkursowego na portalu Facebook) rodzi obowiązki prawne po stronie organizatora.
Oficjalny regulamin jest moim zdaniem podstawą organizowanego konkursu. Tworząc czy uzupełniając wzór regulaminu warto zwrócić uwagę na elementy, które są kluczowe dla prawidłowego przeprowadzenia danego konkursu, czyli:
Regulamin należy udostępnić w taki sposób, aby każdy mógł się z nim zapoznać. Można stworzyć dokument w formacie .pdf i podlinkować go w poście konkursowym. W poście konkursowym warto zaznaczyć, że udział w konkursie oznacza zapoznanie się i akceptację regulaminu konkursu.
***
W celu wyjaśnienia zagadnienia dotyczącego tzw. dozwolonego użytku prywatnego na gruncie prawa autorskiego, należy rozpocząć od wskazania co jest przedmiotem ochrony w obowiązującym prawie autorskim. Analiza przepisów prowadzi do wniosku, iż przedmiotem ochrony prawa autorskiego jest utwór.
Zgodnie z definicją legalną zawartą w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2019 poz. 1231) („Pr. Aut.”), utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Zawarta w ust. 1 przytoczonego powyżej przepisu definicja została uzupełniona, w art. 1 ust. 2 Pr. Aut. o przykładowy katalog utworów. Są to m. in. utwory wyrażone słowami, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi, utwory plastyczne, fotograficzne, lutnicze, muzyczne i słowno-muzyczne czy też audiowizualne (w tym filmowe).
Co istotne, z punktu widzenia techniki prawodawczej ustawodawca posłużył się jednocześnie dwiema metodami definiowania utworu. Przepis art. 1 ust. 1 Pr. Aut. zawiera tzw. definicję syntetyczną utworu o charakterze opisowym, która zbliżona jest do definicji równościowej. Z kolei w art. 1 ust. 2 Pr. Aut. ustawodawca posłużył się definicją zakresową. Co istotne, ustawodawca przytaczając przykładowe utwory zastosował katalog otwarty, o czym świadczy sformułowanie „w szczególności”. Zawarte w art. 1 ust. 2 Pr. Aut. wyliczenie nie ma zatem charakteru enumeratywnego.
Jak wskazuje Wojciech Machała
„Zastosowanie podwójnej metody definiowania wywołuje następujące skutki. Po pierwsze, warunkiem uzyskania ochrony jest spełnienie przez dany wytwór przesłanek określonych w art. 1 ust. 1 Pr. Aut. Po drugie, katalog rodzajów utworów jest otwarty. Oznacza to, że utworem może być każdy wytwór spełniający kryteria wskazane w ust. 1, niezależnie od tego, czy należy on do którejkolwiek z kategorii wymienionych w ust. 1.”
Dopiero wówczas, gdy ww. przesłanki są spełnione łącznie, utwór pozostaje pod ochroną Prawa autorskiego.
W praktycznym aspekcie rozumienia utworu polskie sądy wypowiadały się już wielokrotnie, choć należy podkreślić, że każdy stan faktyczny wymaga przeprowadzenia odrębnej analizy prawnej.
Dla przykładu, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 lipca 2002 r., wydanym w sprawie o sygn. akt III CKN 1096/00 scharakteryzował utwór jako:
„kreacyjny, subiektywnie nowy, oryginalny wytwór intelektu, wywołany niepowtarzalną osobowością twórcy, który – wykonany przez kogoś innego – wyglądałby inaczej”.
Z kolei, Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 11 lipca 2018 r., wskazując przesłanki zakwalifikowania działalności twórczej jako utworu, rozważał czy odmiana roślin może być utworem w rozumieniu Prawa autorskiego, a w konsekwencji uznał, że:
„skoro wyłączne prawo do odmiany roślin nie powstaje ex lege jak w przypadku prawa autorskiego, zaś indywidualny charakter odmiany osiągany jest nie tylko ze względu na osobę twórcy, ale również na udział sił przyrody, w znacznej mierze niezależnych od woli człowieka, przyjąć należy, że wyłączne prawo do odmiany rośliny nie stanowi prawa autorskiego lub pokrewnego. Utwór stanowiący przedmiot prawa autorskiego, mimo iż zdefiniowany zarówno w prawie polskim, jak i w większości ustawodawstw obcych w sposób szeroki, nie mieści w swoim zakresie odmian roślin”.
Powyższe rozważania nie wyczerpują omówienia sporów interpretacyjnych występujących na gruncie kwalifikowania poszczególnych utworów w odniesieniu do obowiązującego w Polsce Prawa autorskiego, a mają na celu jedynie wprowadzenie do dalszych rozważań dotyczących dozwolonego użytku osobistego.
Regulacja prawna dotycząca dozwolonego użytku osobistego (zwanego również dozwolonym użytkiem prywatnym) znajduje się w art. 23 Pr. Aut. Zgodnie z przytoczonym przepisem, bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Przepis ten, w dalszej części, wprowadza jednak pewne ograniczenia dot. dozwolonego użytku osobistego, o czym później.
Jak wskazuje Janusz Barta:
„Wyłączne prawo autorskie, ukształtowane według modelu własnościowego, doznaje pewnych ograniczeń ze względu na interesy ogółu.”
Istotnym pozostaje cel (ratio legis) wprowadzenia do porządku prawnego przepisów o dozwolonym użytku osobistym (prywatnym). W doktrynie istnieją dwa podstawowe podejścia do ratio legis przepisów o dozwolonym użytku. Pierwsze podejście zakłada, że przepisy te stanowią odzwierciedlenie pragmatycznego podejścia ustawodawcy, którego zamiarem nie jest tworzenie prawa martwego. Zgodnie z drugim podejściem przepisy te stanowią ochronę interesów innych, niż uprawniony z tytułu prawa autorskiego, podmiotów i mają na celu realizację wolności pozyskiwania i rozpowszechniania informacji oraz innych wolności wynikających z Konstytucji RP, które mieszczą się w ramach domeny publicznej.
Należy również podkreślić, że przepisy dotyczące dozwolonego użytku prywatnego są ponadto wynikiem prowadzonej przez państwo polityki oświatowej i kulturalnej. Poniekąd, stanowią one również przeciwwagę dla systemu autorskich praw wyłącznych i ograniczają zakres monopolu przyznanego uprawnionemu.
Dozwolony użytek osobisty nie jest jednak nieograniczony i musi spełniać określone w Pr. Aut. przesłanki, aby za taki mógł być uznany.
„Zagwarantowanie szerokiego i szybkiego dostępu ogółu do dóbr kultury nie może jednak odbywać się kosztem twórców, stąd przepisy te powinny doprowadzić do uzyskania równowagi między indywidualnymi interesami podmiotów uprawnionych z tytułu praw autorskich, a interesami społecznymi”
Art. 23 ust 1 Pr. Aut. zawiera katalog przesłanek umożliwiających korzystanie z utworów w ramach dozwolonego użytku osobistego. Są to:
Z kolei, zgodnie z art. 23 ust. 2 Pr. Aut. zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
Jednym z ww. warunków dozwolonego użytku utworu jest jego wcześniejsze rozpowszechnienie. Zgodnie z definicją zawartą w art. 6 ust. 1 pkt 3 Pr. Aut. rozpowszechnienie oznacza publiczne udostępnienie utworu w jakikolwiek sposób za zgodą twórcy.
Art. 23 Pr. Aut. nie wskazuje na źródło pochodzenia utworów, z których korzystają osoby uprawnione w ramach dozwolonego użytku prywatnego. W doktrynie pojawiają się jednak głosy wskazujące, że powinno to być źródło legalne. Jak wskazuje jednak Michalak:
„Przeciwko wprowadzeniu wymogu legalności źródła, jako warunku korzystania z utworów w ramach dozwolonego użytku, przemawia m. in. to, że uprawniony z art. 23 Pr. Aut. nie ma w praktyce możliwości zbadania czy posiadana przez niego kopia (egzemplarz) utworu został utrwalony, uwielokrotniony, rozpowszechniony publicznie i wprowadzony do obrotu za zgodą podmiotu uprawnionego.”
Nie sposób nie zgodzić się z tym stanowiskiem. Co prawda, niektóre systemu prawne państw europejskich, m. in. Niemiec czy Finlandii, zakazują powoływania się na dozwolony użytek w przypadku korzystania z kopii utworu powstałej lub udostępnionej w sposób naruszający prawa autorskie, jednakże w świetle obowiązujących przepisów, ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie zawiera wprost warunku legalności kopii źródłowej.
Należy jednak wskazać, że są również prezentowane stanowiska przeciwne, uznające w ślad za wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10 kwietnia 2014 r., wydanym w sprawie o sygn. akt C-435/12, że:
„prawo Unii, a w szczególności art. 5 ust. 2 lit. b dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym w zw. z art. 5 ust. 5 aktu należy interpretować w ten sposób, że stoi ono na przeszkodzie obowiązywaniu uregulowania krajowego takiego jak omawiane w postępowaniu głównym, które nie rozróżnia sytuacji, w której źródło służące za podstawę sporządzenia kopii na użytek prywatny jest legalne, od sytuacji, w której źródło to jest nielegalne„.
Art. 23 Pr. Aut. zakłada, że dozwolony użytek prywatny powinien obejmować korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworu. W doktrynie spotkać można różne poglądy dot. tego zagadnienia – od całkowicie restrykcyjnych, po dość liberalne.
Restrykcyjny pogląd zakłada, że wykluczone jest kopiowanie egzemplarzy utworu przez użytkownika, aby np. przekazać kopię książki osobie z kręgu rodziny. Zdaniem E. Ferenc-Szydełko nie można zaakceptować ww. stanowiska, bowiem art. 23 Pr. Aut. nie wprowadza wyraźnego ograniczenia co do liczby kopii, które powstały w wyniku użytku osobistego, a tym bardziej nie wyklucza możliwości dokonania zwielokrotnienia dzieła.
„Zaznaczyć trzeba, że z brzmienia analizowanego przepisu nie sposób wyprowadzać wniosku, że chodzi jedynie o sporządzenie jednej kopii dzieła. Trudno byłoby oczekiwać, że art. 23 Pr. Aut. wyznaczy konkretną liczbę zwielokrotnień dopuszczalnych do wykonania, skoro kryteria podmiotowe wyznaczające zakres dozwolonego użytku prywatnego nie są ostre. Na pozór powstaje więc obawa, aby sięganie po komentowany przepis nie prowadziło do powstania tylu kopii utworu, że będą stanowiły realny uszczerbek dla interesów uprawnionych z tytułu praw autorskich. Odrzucić należy jednak tego rodzaju spostrzeżenie, skoro użytek osobisty nie ma na celu czynienia utworu ogólnodostępnym.”
Dozwolony użytek prywatny dedykowany jest wyłącznie osobom fizycznym w ramach ich działalności osobistej. Przez działalność osobistą należy rozumieć wszelką aktywność niekomercyjną danej osoby. Z dozwolonego użytku prywatnego nie mogą korzystać osoby prawne, w tym również ułomne osoby prawne, fundacje czy ograny władzy publicznej.
Z kolei przesłanką do korzystania z utworów w ramach grupy osób fizycznych jest pozostawanie przez te osoby w tzw. związku osobistym. Co prawda, Prawo autorskie nie definiuje pojęcia „związków osobistych”, jednakże wymienia przykłady takich związków (pokrewieństwo, powinowactwo, stosunek towarzyski).
Na gruncie obowiązującego prawa wątpliwości interpretacyjnych nie sprawiają pojęcia pokrewieństwa czy powinowactwa. Największe trudności może determinować wykładnia pojęcia stosunków towarzyskich. J. Bełszeński wskazywał, że:
„granicami działalności osobistej jest krąg rodzinny i towarzyski, a więc oparty na osobistej więzi, ale już nie więzi zawodowych wynikających z pełnionych funkcji społecznych czy politycznych, zarówno stałych jak i doraźnych.”
Zdaniem Ewy Ferenc-Szydełko stosunku towarzyskie w rozumieniu art. 23 Pr. Aut. wyczerpują się w relacjach, które nie przybierają sformalizowanej formy.
Dozwolony użytek prywatny nie jest zasadą bezwzględnie obowiązującą i wobec tego doznaje pewnych ograniczeń oraz wyłączeń.
W myśl art. 23 Pr. Aut. spod zakresu dozwolonego użytku osobistego wyłączone zostały czynności polegające na budowaniu według cudzego utworu architektonicznego oraz architektoniczno-urbanistycznego.
Ponadto, zgodnie z art. 77 Pr. Aut. do programów komputerowych również nie stosuje się przepisu z art. 23 Pr. Aut.
Korzystanie z utworów w ramach dozwolonego użytku prywatnego jest również wyłączone w stosunku do elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, z wyjątkiem użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.
Przepisy o dozwolonym użytku osobistym (prywatnym) w pewnym sensie ograniczają majątkowe prawa autorskie.